coltart1_CHANDAN KHANNAAFP via Getty Images_USprotest Chandan Khanna/AFP via Getty Images

Hoe de macht van het volk de rechtsstaat versterkt

HARARE ‒ Op een koude winteravond in juli 2016 verzamelden zich duizenden mensen binnen en buiten de Rotten Row-rechtbank in Harare om het vonnis af te wachten in de zaak die de Zimbabwaanse regering had aangespannen tegen pastor Evan Mawarire, leider van de #This Flag-beweging en fel tegenstander van toenmalig president Robert Mugabe. Toen de rechter uiteindelijk de aanklacht van hoogverraad tegen Mawarire wegens het leiden van vreedzame protesten tegen corruptie verwierp brak op straat een volksfeest los. Het was een onverwachte overwinning voor de rechtsstaat, minstens ten dele gewonnen door het collectieve en geweldloze verzet van gewone mensen.

In zijn meest primaire vorm houdt de rechtsstaat simpelweg in dat niemand boven de wet staat. Iedereen wordt eerlijk en rechtvaardig behandeld, en de regering oefent haar macht niet naar willekeur uit. Deze principes staan aan de basis van de aanhoudende protesten tegen institutioneel racisme en politiegeweld in de Verenigde Staten volgend op de dood van George Floyd. De rechtsstaat (rule of law) is iets heel anders dan regeren-bij-wet (rule by law), kenmerkend voor veel autoritaire staten en in toenemende mate ook voor sommige democratieën.

Velen voeren terecht aan dat het opbouwen van krachtige instituties essentieel is voor het versterken van de rechtsstaat. Maar wat moet je doen als de instituties bedoeld om de rechtsstaat in stand te houden zo uitgehold worden dat ze tot de voornaamste instrumenten in de ondermijning ervan zijn verworden? De traditionele focus op het ‘opbouwen van instituties’ kan gevoelens van machteloosheid veroorzaken onder gewone mensen terwijl ze geduldig de hervorming van almachtige instituties blijven afwachten, maar ondertussen slachtoffer worden van repressie door die diezelfde instituties. Die focus kan ook leiden tot weinig constructieve interventies door goedwillende externe actoren die onbedoeld de autoritaire capaciteiten van gekaapte instituties versterken in plaats van de rechtsstaat.

https://prosyn.org/jOXRzXSnl