WASHINGTON, DC – Zes maanden geleden leek de greep van premier Sheikh Hasina op de macht in Bangladesh onbreekbaar. De regerende Awami Liga had net een vierde opeenvolgende termijn gewonnen in onbetwiste verkiezingen, waardoor het de volledige controle over de instellingen van het land kon behouden. Met journalisten, mensenrechtenactivisten, oppositieleden en andere critici die geconfronteerd werden met politiek gemotiveerde vervolging, gevangenisstraf, verbanning en gedwongen verdwijning, leek een verdere afdaling van het land in een autoritair regime zeker.
Maar vorige maand braken er plotseling overal in het land studentenprotesten uit, aangewakkerd door verontwaardiging over een quotasysteem dat overheidsbanen toekent aan de bondgenoten van de regeringspartij. De reactie van de staat – een gewelddadig optreden dat ruim vierhonderd levens eiste – onthulde de broosheid van Hasina’s vijftienjarige bewind. In scènes die deden denken aan de ‘Aragalaya’-massaprotesten in Sri Lanka die in 2022 een einde maakten aan de heerschappij van de familie Rajapaksa, dwongen jonge Bangladeshi’s Hasina om af te treden en in ballingschap te vluchten.
Bangladesh is de jongste in een reeks jongerenopstanden die dit jaar landen in Azië en Afrika hebben opgeschud. In februari zorgden jonge Pakistani voor een schokkende uitslag toen ze, het leger trotserend, massaal stemden voor de gevangen ex-premier Imran Khan, waardoor zijn bondgenoten het hoogste aantal stemmen en zetels in het parlement kregen.
Een maand later heroverden jonge Senegalese kiezers hun democratie in een verkiezing die bijna van hen gestolen was. Bassirou Diomaye Faye, een weinig bekende belastinginspecteur, werd in een paar weken tijd van de gevangenis naar het presidentschap gekatapulteerd.
In juni bereikte de schokgolf Kenia, waar demonstranten, die zich trots ‘Gen Z’ noemden, de straat op gingen om hun verontwaardiging te uiten over het plan van president William Ruto om nieuwe belastingen in te voeren op essentiële goederen. Net als in Bangladesh reageerden de autoriteiten met dodelijk geweld, waarbij tientallen doden en honderden gewonden vielen. Uiteindelijk werd Ruto echter gedwongen het wetsvoorstel weer in te trekken. Nu gaat de aandacht uit naar Nigeria, dat is opgeschrikt door protesten over de stijgende kosten van levensonderhoud.
Een nieuwe generatie laat zich gelden in delen van Azië en Afrika. Jongeren vormen spontaan protestbewegingen en smeden zeldzame coalities. Dit is de eerste generatie die geen leven vóór het internet heeft gekend, en ze gebruiken sociale media niet alleen om straatprotesten aan te kondigen en live te streamen, maar ook om zich te organiseren en te debatteren. Daarbij bedenken ze innovatieve tactieken, waaronder het gebruik van kunstmatige intelligentie, en creëren ze nieuwe ruimten door digitale demonstraties te houden wanneer de straten voor hen gesloten zijn. In reactie hierop hebben regeringen hun eigen techno-repressie ontketend, van het afknijpen van het internet tot het helemaal afsluiten ervan.
Deze bewegingen brengen ook conventionele opvattingen over politiek aan het wankelen, overstijgen traditionele etnische en politieke scheidslijnen, en mijden vaak traditionele politieke partijen en maatschappelijke organisaties. Meestal wordt aangenomen dat populisme en autoritarisme complementaire krachten zijn, maar hier zien we uitingen van populisme die het autoritarisme uitdagen – en wel door een generatie die zowel onverschrokken als compromisloos blijkt te zijn. In plaats van de jongeren af te schrikken, heeft het staatsgeweld hun vastberadenheid vaak versterkt.
Natuurlijk zou het een vergissing zijn om deze ‘jongerenschok’ te overdrijven of te generaliseren over twee uitgestrekte continenten. Gen-Z demonstranten zijn niet monolithisch, noch zijn ze allemaal idealistisch in hun ambities. Net als elk ander leeftijdscohort zijn de jongeren politiek verdeeld. In Bangladesh bijvoorbeeld was de hardhandige jeugdafdeling van de regerende partij, de Chhatra Liga, deels verantwoordelijk voor het geweld.
Terwijl de transitie in Senegal relatief soepel verliep dankzij de veerkracht van de instellingen, bevindt Bangladesh zich op een onzekerder pad, met de dreiging van geweld en burgerlijke wanorde die nog steeds boven het land hangt. Recente represailles tegen leden van de Awami Liga en aanvallen op de hindoeminderheid laten zien hoe de smaak van de overwinning sommigen in de verleiding kan brengen om wraak te nemen.
Toch zijn er opvallende overeenkomsten. In elk van de bovengenoemde gevallen vormen mensen tussen de 15 en 34 jaar minstens een derde van de totale bevolking. Ondanks een sterke economische groei van ongeveer zes procent per jaar worstelt Bangladesh met vijftien procent jongerenwerkloosheid. En veel van deze landen gaan gebukt onder een zware schuldenlast; ze gebruiken tussen de twintig en zestig procent van de overheidsuitgaven om hun schuldeisers op afstand te houden – een bedrag dat de overheidsuitgaven aan onderwijs, gezondheidszorg en dringend noodzakelijke klimaatmaatregelen in het niet doet vallen. Het is geen toeval dat deze protesten plaatsvinden in enkele van de meest klimaatgevoelige landen ter wereld.
De protesten werden in veel gevallen aangewakkerd door de aankondiging van nieuwe maatregelen die meer economische pijn zouden toebrengen aan jongeren – of het nu de regressieve belastingen in Kenia waren, de oneerlijke toewijzing van banen in Bangladesh of de stijgende kosten van levensonderhoud in Nigeria. Maar deze maatregelen zetten alleen maar een tondeldoos van grieven in vuur en vlam die zich in de loop van decennia hadden opgestapeld. Jongeren zijn niet alleen wanhopig over het gebrek aan economische vooruitzichten, maar ook over de hebzucht van hun machthebbers, de wreedheid van de staat en een algemeen gebrek aan aandacht voor hun behoeften. Er is ongeduld met de status quo. Ze willen de oude, achterhaalde regels van tafel vegen en hun politieke systemen opnieuw vormgeven.
Maar deze verandering zal niet makkelijk gaan en is ook niet gegarandeerd. Een decennium geleden braken er eveneens jongerenopstanden uit in de Arabische wereld, waarbij dictaturen omver werden geworpen, en de hoop op een rechtvaardiger en billijker bestel werd gewekt. Om die mislukkingen te voorkomen, moeten de openingen die dit moment heeft gecreëerd snel worden aangegrepen en benut – en de gevaren moeten zorgvuldig worden afgewogen.
WASHINGTON, DC – Zes maanden geleden leek de greep van premier Sheikh Hasina op de macht in Bangladesh onbreekbaar. De regerende Awami Liga had net een vierde opeenvolgende termijn gewonnen in onbetwiste verkiezingen, waardoor het de volledige controle over de instellingen van het land kon behouden. Met journalisten, mensenrechtenactivisten, oppositieleden en andere critici die geconfronteerd werden met politiek gemotiveerde vervolging, gevangenisstraf, verbanning en gedwongen verdwijning, leek een verdere afdaling van het land in een autoritair regime zeker.
Maar vorige maand braken er plotseling overal in het land studentenprotesten uit, aangewakkerd door verontwaardiging over een quotasysteem dat overheidsbanen toekent aan de bondgenoten van de regeringspartij. De reactie van de staat – een gewelddadig optreden dat ruim vierhonderd levens eiste – onthulde de broosheid van Hasina’s vijftienjarige bewind. In scènes die deden denken aan de ‘Aragalaya’-massaprotesten in Sri Lanka die in 2022 een einde maakten aan de heerschappij van de familie Rajapaksa, dwongen jonge Bangladeshi’s Hasina om af te treden en in ballingschap te vluchten.
Bangladesh is de jongste in een reeks jongerenopstanden die dit jaar landen in Azië en Afrika hebben opgeschud. In februari zorgden jonge Pakistani voor een schokkende uitslag toen ze, het leger trotserend, massaal stemden voor de gevangen ex-premier Imran Khan, waardoor zijn bondgenoten het hoogste aantal stemmen en zetels in het parlement kregen.
Een maand later heroverden jonge Senegalese kiezers hun democratie in een verkiezing die bijna van hen gestolen was. Bassirou Diomaye Faye, een weinig bekende belastinginspecteur, werd in een paar weken tijd van de gevangenis naar het presidentschap gekatapulteerd.
In juni bereikte de schokgolf Kenia, waar demonstranten, die zich trots ‘Gen Z’ noemden, de straat op gingen om hun verontwaardiging te uiten over het plan van president William Ruto om nieuwe belastingen in te voeren op essentiële goederen. Net als in Bangladesh reageerden de autoriteiten met dodelijk geweld, waarbij tientallen doden en honderden gewonden vielen. Uiteindelijk werd Ruto echter gedwongen het wetsvoorstel weer in te trekken. Nu gaat de aandacht uit naar Nigeria, dat is opgeschrikt door protesten over de stijgende kosten van levensonderhoud.
Een nieuwe generatie laat zich gelden in delen van Azië en Afrika. Jongeren vormen spontaan protestbewegingen en smeden zeldzame coalities. Dit is de eerste generatie die geen leven vóór het internet heeft gekend, en ze gebruiken sociale media niet alleen om straatprotesten aan te kondigen en live te streamen, maar ook om zich te organiseren en te debatteren. Daarbij bedenken ze innovatieve tactieken, waaronder het gebruik van kunstmatige intelligentie, en creëren ze nieuwe ruimten door digitale demonstraties te houden wanneer de straten voor hen gesloten zijn. In reactie hierop hebben regeringen hun eigen techno-repressie ontketend, van het afknijpen van het internet tot het helemaal afsluiten ervan.
Deze bewegingen brengen ook conventionele opvattingen over politiek aan het wankelen, overstijgen traditionele etnische en politieke scheidslijnen, en mijden vaak traditionele politieke partijen en maatschappelijke organisaties. Meestal wordt aangenomen dat populisme en autoritarisme complementaire krachten zijn, maar hier zien we uitingen van populisme die het autoritarisme uitdagen – en wel door een generatie die zowel onverschrokken als compromisloos blijkt te zijn. In plaats van de jongeren af te schrikken, heeft het staatsgeweld hun vastberadenheid vaak versterkt.
Natuurlijk zou het een vergissing zijn om deze ‘jongerenschok’ te overdrijven of te generaliseren over twee uitgestrekte continenten. Gen-Z demonstranten zijn niet monolithisch, noch zijn ze allemaal idealistisch in hun ambities. Net als elk ander leeftijdscohort zijn de jongeren politiek verdeeld. In Bangladesh bijvoorbeeld was de hardhandige jeugdafdeling van de regerende partij, de Chhatra Liga, deels verantwoordelijk voor het geweld.
Terwijl de transitie in Senegal relatief soepel verliep dankzij de veerkracht van de instellingen, bevindt Bangladesh zich op een onzekerder pad, met de dreiging van geweld en burgerlijke wanorde die nog steeds boven het land hangt. Recente represailles tegen leden van de Awami Liga en aanvallen op de hindoeminderheid laten zien hoe de smaak van de overwinning sommigen in de verleiding kan brengen om wraak te nemen.
Toch zijn er opvallende overeenkomsten. In elk van de bovengenoemde gevallen vormen mensen tussen de 15 en 34 jaar minstens een derde van de totale bevolking. Ondanks een sterke economische groei van ongeveer zes procent per jaar worstelt Bangladesh met vijftien procent jongerenwerkloosheid. En veel van deze landen gaan gebukt onder een zware schuldenlast; ze gebruiken tussen de twintig en zestig procent van de overheidsuitgaven om hun schuldeisers op afstand te houden – een bedrag dat de overheidsuitgaven aan onderwijs, gezondheidszorg en dringend noodzakelijke klimaatmaatregelen in het niet doet vallen. Het is geen toeval dat deze protesten plaatsvinden in enkele van de meest klimaatgevoelige landen ter wereld.
De protesten werden in veel gevallen aangewakkerd door de aankondiging van nieuwe maatregelen die meer economische pijn zouden toebrengen aan jongeren – of het nu de regressieve belastingen in Kenia waren, de oneerlijke toewijzing van banen in Bangladesh of de stijgende kosten van levensonderhoud in Nigeria. Maar deze maatregelen zetten alleen maar een tondeldoos van grieven in vuur en vlam die zich in de loop van decennia hadden opgestapeld. Jongeren zijn niet alleen wanhopig over het gebrek aan economische vooruitzichten, maar ook over de hebzucht van hun machthebbers, de wreedheid van de staat en een algemeen gebrek aan aandacht voor hun behoeften. Er is ongeduld met de status quo. Ze willen de oude, achterhaalde regels van tafel vegen en hun politieke systemen opnieuw vormgeven.
Maar deze verandering zal niet makkelijk gaan en is ook niet gegarandeerd. Een decennium geleden braken er eveneens jongerenopstanden uit in de Arabische wereld, waarbij dictaturen omver werden geworpen, en de hoop op een rechtvaardiger en billijker bestel werd gewekt. Om die mislukkingen te voorkomen, moeten de openingen die dit moment heeft gecreëerd snel worden aangegrepen en benut – en de gevaren moeten zorgvuldig worden afgewogen.