NEW YORK – Eind vorige maand heeft een Russische rechtbank de ontbinding bevolen van de oudste mensenrechtenorganisatie van het land. De Moskou Helsinki Groep, die in 1976 werd opgericht, is het jongste slachtoffer geworden van een voortdurende regeringsaanval op het maatschappelijk middenveld die griezelig veel doet denken aan een soortgelijke inspanning van de voormalige Sovjetleider Leonid Brezjnev.
Brezjnev, die van 1964 tot 1982 aan de macht was, ondertekende de Helsinki-akkoorden van 1975 samen met de Verenigde Staten, Canada en het grootste deel van de Europese landen. De USSR onder Brezjnev en haar satellietstaten in Midden- en Oost-Europa wilden destijds graag een formele erkenning van hun grenzen, maar onderschatten de potentiële impact van de akkoorden. Daarom stemde zij er waarschijnlijk mee in om in de slotakte van de overeenkomst toezeggingen op te nemen inzake de eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de vrijheid van informatie en van verkeer.
De Sovjet-Unie onthield zich van stemming toen de Verenigde Naties in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aannamen, dus haar toetreding tot de akkoorden van Helsinki was de eerste keer dat zij een dergelijke belofte deed. Toen een paar mensenrechtenactivisten in Moskou het nieuws vernamen, richtten zij de Moskou Helsinki Groep op om toe te zien op de naleving door de USSR van de zojuist ondertekende akkoorden. Hoewel de organisatie op dat moment slechts elf leden telde, beschouwde de regering van Brezjnev haar als een bedreiging en probeerde zij haar te ontbinden.
In de daaropvolgende jaren vervolgde de Sovjet-Unie de leiders van de Moskou Helsinki Groep, waaronder de theoretisch natuurkundige Joeri Orlov, die voorzitter was van de organisatie en werd veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf (die hij volledig uitzat) en vijf jaar interne ballingschap in Siberië. Ook de journalist Alexander Ginzburg en Natan Sharansky, de joodse ‘refusenik’ (zoals joden die niet naar Israël mochten emigreren werden genoemd), werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. De historica Ljoedmilla Aleksejeva ontvluchtte het land en vestigde zich in de VS, terwijl de kinderarts Jelena Bonner haar man, de natuurkundige en Nobelprijswinnaar voor de vrede Andrej Sacharov, vergezelde op interne ballingschap.
Omdat er bijna niemand meer was om het werk voort te zetten, staakte de Moskou Helsinki Groep alle activiteiten in 1981 en werd zij in 1982 ontbonden. Tegen die tijd had zij echter al geholpen een internationale beweging op poten te zetten, die geleidelijk zou bijdragen aan de ontbinding van de Sovjet-Unie. In Oekraïne en andere delen van het Sovjetblok ontstonden groepen die door Helsinki waren geïnspireerd, waaronder het Tsjechoslowaakse Chara 77, alvorens zich naar het Westen te verspreiden. In 1978 was ik bijvoorbeeld medeoprichter van het in de VS gevestigde Helsinki Watch, dat aanvankelijk toezicht hield op de naleving van de akkoorden van 1975 door de Sovjet-Unie en later Human Rights Watch werd.
De Moskou Helsinki Groep zelf werd nieuw leven ingeblazen nadat Michail Gorbatsjov in 1985 in de Sovjet-Unie aan de macht kwam. Niet lang daarna liet Gorbatsjov Sacharov en Bonner terugkeren naar Moskou, wat het begin betekende van de glasnost. Aleksejeva keerde ook terug naar de Russische hoofdstad, nadat ze had geholpen de Groep nieuw leven in te blazen. Zij en ik waren bevriend geraakt toen zij in ballingschap in de VS was, en ik hielp haar met de publicatie van haar boek over de geschiedenis van de Sovjet-dissidentie. Toen ik haar bezocht in haar appartement in Moskou, met gedeeltelijk uitzicht op de gouden koepels van het Kremlin, leek ze gelukkiger dan ik haar ooit had gezien.
At a time of escalating global turmoil, there is an urgent need for incisive, informed analysis of the issues and questions driving the news – just what PS has always provided.
Subscribe to Digital or Digital Plus now to secure your discount.
Subscribe Now
Hoewel de Moskouse Helsinki-groep vaak kritiek had op het beleid van de Russische president Vladimir Poetin na zijn opkomst in 2000, ontmoette hij Aleksejeva af en toe en behandelde hij haar blijkbaar met respect. Toen Aleksejeva in 2017, een jaar voor haar dood, haar negentigste verjaardag vierde, bezocht Poetin haar appartement om zijn respect te betuigen en bracht hij zelfs een boeket bloemen mee. Maar deze persoonlijke kennismaking weerhield Poetins ministerie van Justitie er niet van een rechtszaak aan te spannen om de organisatie die zij had helpen oprichten te ontbinden.
De door de rechtbank bevolen ontbinding van de Moskou Helsinki Groep volgt op soortgelijke vonnissen waarbij andere maatschappelijke organisaties in Rusland hun deuren moesten sluiten, waaronder Memorial, de grootste mensenrechtenorganisatie van het land en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2022. Het Poetin-regime is er niet in geslaagd een snelle overwinning te behalen in zijn aanvalsoorlog in Oekraïne en heeft zich steeds repressiever opgesteld in een poging om kritische stemmen die het publiek bewust maken van zijn systematische aanvallen op Oekraïense burgers en civiele infrastructuur het zwijgen op te leggen.
Door de ontbinding van deze mensenrechtengroeperingen te gelasten, keert het regime van Poetin zich af van de erfenis van de Sovjet-dissidentie. Erger nog, het herhaalt de despotische praktijken van Brezjnev en het totalitarisme. Als het op deze weg doorgaat, riskeert het op dezelfde plek te eindigen.
To have unlimited access to our content including in-depth commentaries, book reviews, exclusive interviews, PS OnPoint and PS The Big Picture, please subscribe
US President Donald Trump’s import tariffs have triggered a wave of retaliatory measures, setting off a trade war with key partners and raising fears of a global downturn. But while Trump’s protectionism and erratic policy shifts could have far-reaching implications, the greatest victim is likely to be the United States itself.
warns that the new administration’s protectionism resembles the strategy many developing countries once tried.
It took a pandemic and the threat of war to get Germany to dispense with the two taboos – against debt and monetary financing of budgets – that have strangled its governments for decades. Now, it must join the rest of Europe in offering a positive vision of self-sufficiency and an “anti-fascist economic policy.”
welcomes the apparent departure from two policy taboos that have strangled the country's investment.
NEW YORK – Eind vorige maand heeft een Russische rechtbank de ontbinding bevolen van de oudste mensenrechtenorganisatie van het land. De Moskou Helsinki Groep, die in 1976 werd opgericht, is het jongste slachtoffer geworden van een voortdurende regeringsaanval op het maatschappelijk middenveld die griezelig veel doet denken aan een soortgelijke inspanning van de voormalige Sovjetleider Leonid Brezjnev.
Brezjnev, die van 1964 tot 1982 aan de macht was, ondertekende de Helsinki-akkoorden van 1975 samen met de Verenigde Staten, Canada en het grootste deel van de Europese landen. De USSR onder Brezjnev en haar satellietstaten in Midden- en Oost-Europa wilden destijds graag een formele erkenning van hun grenzen, maar onderschatten de potentiële impact van de akkoorden. Daarom stemde zij er waarschijnlijk mee in om in de slotakte van de overeenkomst toezeggingen op te nemen inzake de eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de vrijheid van informatie en van verkeer.
De Sovjet-Unie onthield zich van stemming toen de Verenigde Naties in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aannamen, dus haar toetreding tot de akkoorden van Helsinki was de eerste keer dat zij een dergelijke belofte deed. Toen een paar mensenrechtenactivisten in Moskou het nieuws vernamen, richtten zij de Moskou Helsinki Groep op om toe te zien op de naleving door de USSR van de zojuist ondertekende akkoorden. Hoewel de organisatie op dat moment slechts elf leden telde, beschouwde de regering van Brezjnev haar als een bedreiging en probeerde zij haar te ontbinden.
In de daaropvolgende jaren vervolgde de Sovjet-Unie de leiders van de Moskou Helsinki Groep, waaronder de theoretisch natuurkundige Joeri Orlov, die voorzitter was van de organisatie en werd veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf (die hij volledig uitzat) en vijf jaar interne ballingschap in Siberië. Ook de journalist Alexander Ginzburg en Natan Sharansky, de joodse ‘refusenik’ (zoals joden die niet naar Israël mochten emigreren werden genoemd), werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. De historica Ljoedmilla Aleksejeva ontvluchtte het land en vestigde zich in de VS, terwijl de kinderarts Jelena Bonner haar man, de natuurkundige en Nobelprijswinnaar voor de vrede Andrej Sacharov, vergezelde op interne ballingschap.
Omdat er bijna niemand meer was om het werk voort te zetten, staakte de Moskou Helsinki Groep alle activiteiten in 1981 en werd zij in 1982 ontbonden. Tegen die tijd had zij echter al geholpen een internationale beweging op poten te zetten, die geleidelijk zou bijdragen aan de ontbinding van de Sovjet-Unie. In Oekraïne en andere delen van het Sovjetblok ontstonden groepen die door Helsinki waren geïnspireerd, waaronder het Tsjechoslowaakse Chara 77, alvorens zich naar het Westen te verspreiden. In 1978 was ik bijvoorbeeld medeoprichter van het in de VS gevestigde Helsinki Watch, dat aanvankelijk toezicht hield op de naleving van de akkoorden van 1975 door de Sovjet-Unie en later Human Rights Watch werd.
De Moskou Helsinki Groep zelf werd nieuw leven ingeblazen nadat Michail Gorbatsjov in 1985 in de Sovjet-Unie aan de macht kwam. Niet lang daarna liet Gorbatsjov Sacharov en Bonner terugkeren naar Moskou, wat het begin betekende van de glasnost. Aleksejeva keerde ook terug naar de Russische hoofdstad, nadat ze had geholpen de Groep nieuw leven in te blazen. Zij en ik waren bevriend geraakt toen zij in ballingschap in de VS was, en ik hielp haar met de publicatie van haar boek over de geschiedenis van de Sovjet-dissidentie. Toen ik haar bezocht in haar appartement in Moskou, met gedeeltelijk uitzicht op de gouden koepels van het Kremlin, leek ze gelukkiger dan ik haar ooit had gezien.
Winter Sale: Save 40% on a new PS subscription
At a time of escalating global turmoil, there is an urgent need for incisive, informed analysis of the issues and questions driving the news – just what PS has always provided.
Subscribe to Digital or Digital Plus now to secure your discount.
Subscribe Now
Hoewel de Moskouse Helsinki-groep vaak kritiek had op het beleid van de Russische president Vladimir Poetin na zijn opkomst in 2000, ontmoette hij Aleksejeva af en toe en behandelde hij haar blijkbaar met respect. Toen Aleksejeva in 2017, een jaar voor haar dood, haar negentigste verjaardag vierde, bezocht Poetin haar appartement om zijn respect te betuigen en bracht hij zelfs een boeket bloemen mee. Maar deze persoonlijke kennismaking weerhield Poetins ministerie van Justitie er niet van een rechtszaak aan te spannen om de organisatie die zij had helpen oprichten te ontbinden.
De door de rechtbank bevolen ontbinding van de Moskou Helsinki Groep volgt op soortgelijke vonnissen waarbij andere maatschappelijke organisaties in Rusland hun deuren moesten sluiten, waaronder Memorial, de grootste mensenrechtenorganisatie van het land en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede in 2022. Het Poetin-regime is er niet in geslaagd een snelle overwinning te behalen in zijn aanvalsoorlog in Oekraïne en heeft zich steeds repressiever opgesteld in een poging om kritische stemmen die het publiek bewust maken van zijn systematische aanvallen op Oekraïense burgers en civiele infrastructuur het zwijgen op te leggen.
Door de ontbinding van deze mensenrechtengroeperingen te gelasten, keert het regime van Poetin zich af van de erfenis van de Sovjet-dissidentie. Erger nog, het herhaalt de despotische praktijken van Brezjnev en het totalitarisme. Als het op deze weg doorgaat, riskeert het op dezelfde plek te eindigen.
Vertaling: Menno Grootveld